Historia Serocka
Serock jest jednym z najstarszych miast na Mazowszu. Pierwszą wzmiankę o Serocku odnaleziono w tzw. falsyfikacie mogileńskim z 1065 roku. Zgodnie z zapisem w dokumencie, klasztor benedyktynów w Mogilnie miał otrzymywać jedną dziewiątą dochodów z mazowieckich grodów książęckich (w tym Serocka) oraz połowę opłat cła z komory celnej na Bugu. Pierwszy gród nosił nazwę Syrozch. Potem – mniej więcej od 1425 – 1426 roku – Syroczecz, a potem – 1576 – Seroczec. Pierwsza nazwa topograficzna natomiast brzmi prawdopodobnie Szyroczec, od przymiotnika „szyroki” (szeroki), które odnosiło się do szerokiego koryta utworzonego u spływu Bugu i Narwi.
To właśnie wysoki brzeg u ujścia Bugu i Narwi oraz wielki szlak lądowy prowadzący wzdłuż Bugu z Mazowsza do Prus i na Ruś, odegrały ważną rolę w lokalizacji grodu. Tak umiejscowione – posiadało dobre warunki obronne oraz możliwości naturalne do rozwoju handlu i transportu wodnego. Z uwagi na to położenie miejscowa ludność trudniła się rybactwem, flisactwem, retmaństwem. Gród położony był między dwoma wąwozami. W wyniku przeprowadzonych w latach 1962–1966 badań wykopaliskowych ustalono, że gród był trzykrotnie niszczony wskutek pożarów i dwukrotnie odbudowywany. U stóp grodu znajdowało się podgrodzie zamieszkane przez rzemieślników. Ich wytwórczość, jak i wymiana handlowa przyczyniły się do ewolucji urbanistycznej. W XIII wieku Serock miał postać osady targowej. Następnie w wyniku reformy układu przestrzennego z tzw. „lokacją” na nowych zasadach prawnych, powstał scentralizowany układ z niewielkim rynkiem i działkami mieszczańskimi. Dokumenty lokacyjne nie były wydawane w pierwszym okresie istnienia miasta. Nadanie więc praw miejskich w 1417 r. było prawdopodobnie potwierdzeniem i rozszerzeniem praw istniejących już wcześniej.
Na rynku, prawdopodobnie w I poł. XV wieku postawiono budynek ratusza. Przeznaczony on był na pomieszczenie rady miejskiej, której przewodniczył burmistrz. Swoją siedzibę miała tam także tzw. „ława sądowa”.
Wojny szwedzkie niemal zupełnie zniszczyły Serock.
W 1794 r. potem w 1809 i w 1831 roku Serock znalazł się w zasięgu walk o stolicę.
W 1808 r. Napoleon kazał ufortyfikować Serock, razem z Modlinem i Pragą. Wybudowana twierdza miała m.in. osłaniać Warszawę, później jednak plany dotyczące budowania dalszych umocnień uległy zmianie nadając decydujące znaczenie twierdzy Modlin.
Kościół w Serocku, widok od strony południowej.
Zachodnia pierzeja Rynku w Serocku, lata 30-te. Zdjęcie wykonane z kamienicy Stanisława Głowackiego. Kamienice nosiły numery od 1-5. Za nimi znajdowała się synagoga i rytualna łaźnia żydowska. W czasie wojny, po usunięciu Żydów, Niemcy utworzyli tu karny obóz pracy.
XIX wiek to także czas, kiedy zarządy miejskie coraz bardziej uzależniały się od administracji państwowej. Serock jako jedno z 66 miasteczek został zdegradowany. Koniec tego wieku, to rozwój miasta związany z jarmarkami, odbywającymi się cztery razy w roku. Prawa miejskie odzyska Serock w 1922 roku.
W historię Serocka wpisał się też wielki pożar miasta w 1893 roku – z blisko 5000 mieszkańców, około 3000 osób straciło większość swojego majątku. Klęska – choć dramatyczna w skutkach – przyczyniła się do rozwoju budowlanego. To w tym okresie powstaje szereg nowych kamienic, rozkwita życie społeczne.
II wojna światowa przyniosła miastu ogromne zniszczenia, szczególnie podczas walk na przyczółku pułtusko – serockim w 1944 r. Okupacja i zagłada ludności żydowskiej poważnie wyludniła miasto. Wojnę przeżyło nieco ponad 2100 osób.
Współczesny charakter Serocka wiąże się z powstaniem Zalewu Zegrzyńskiego w 1963 roku. Powstały ośrodki szkoleniowo – wypoczynkowe, hotele, działki rekreacyjne. Na rynku stanęły nowe, ale wierne historycznej zabudowie pierzei rynku, kamienice, wzniesiono nową siedzibę władz samorządowych – ratusz.
Północna strona Rynku, lata 60-te.Kamienica Zasońskich w typie dworkowym, jeszcze bez większych zniszczeń.
Rynek. Widok narożnika wschodnio-południowego 1914 r., fot. Henryk Poddębski. Większość budynków z pierzei wschodniej została rozebrana w czasie II wojny światowej przez Niemców, gdyż zasłaniała widok z miasta na rzekę. W ich miejscu założyli skwer i zieleńce. Kamienica Głowackich,w której kwaterowali niemieccy oficerowie, została rozebrana w 1963
Na podstawie
1. T. Zagrodzki, Serock. Studium historyczno – urbanistyczne, Warszawa – Serock 1993.
2 .A.M. Kurtyczowie, Zegrze – Wola Kiełpińska. Dzieje parafii i okolic, Wola Kiełpińska 2001.
3. opracowania Urzędu Miasta i Gminy w Serocku.
4. S. Jakubczak, Serock i jego mieszańcy w starej fotografii,wyd I 2007.
5. S. Jakubczak, Serock i jego mieszkańcy w starej fotografii, wyd II 2009.